Nowa mapa nieba

Międzynarodowy zespół złożony z ponad dwustu astronomów z 18 krajów opublikował dane z pierwszej fazy nowego, wielkiego radiowego przeglądu nieba o niespotykanej dotychczas czułości, realizowane­go przy pomocy interferometru LOFAR, The LOw Frequency ARray. Ze strony UMK udział w projekcie biorą dr hab. Magdalena Kunert-Bajraszewska oraz doktorantka mgr Carole Roskowiński. 

Opublikowane mapy nieba ra­diowego ukazują setki tysięcy dotychczas nieznanych galaktyk, rzucając nowe światło na wiele proble­mów współczesnej astrofizyki, takie jak m.in. fizyka czarnych dziur, czy ewolucja gromad galaktyk. No­wym rezultatom poświęcone zostanie specjalne wydanie czasopisma naukowego Astronomy & Astro­physics, w którym znajdzie się dwadzieścia sześć artykułów opisujących nowy przegląd i jego pierwsze rezultaty.

Radioastronomia pozwala dojrzeć niedostępne dla instrumentów optycznych procesy zachodzące we Wszechświecie. W ramach pierwszej części nowego przeglądu nieba, LOFAR obserwował czwartą część północnej półkuli niebieskiej – na niskich częstotliwościach radiowych (poniżej 250 MHz; fale o długości ponad metra). Na dzień dzisiejszy opubliko­wane zostało około dziesięciu procent zebranych danych – zawierających około trzystu tysięcy radioźródeł, w przewa­żającej większości będących odległymi galaktykami. Pochodzące z nich sygnały radiowe potrzebowały miliardów lat, by dotrzeć do Ziemi. 

Wszystkie artykuły naukowe ze specjalnego wydania Astronomy & Astrophysics można znaleźć pod adresem:  https://www.aanda.org/component/toc/?task=topic&id=920

Badania toruńskiego zespołu są finansowane przez Narodowe Centrum Nauki.

LOFAR

Międzynarodowy Teleskop LOFAR (ILT) składa się z europejskiej sieci anten radiowych, połączonych  siecią optyczną wysokich prędkości, rozciągająca się przez siedem krajów. Trzy stacje LOFAR znajdują się w Polsce: w okolicach Krakowa (Łazy, Uniwersytet Jagielloński), w okolicach Olsztyna (Bałdy, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski) i w okolicach Poznania (Borówiec, Centrum Badań Kosmicznych PAN). LOFAR został zaprojektowany, zbudowany i jest  zarządza­ny przez Holenderski Instytut Radioastronomii – ASTRON, a jego centralna część znajduje się w Exloo w Ho­landii. LOFAR obserwuje poprzez połączenie sygnałów pochodzących z ponad 100,000 pojedynczych dipoli anteno­wych, wykorzystując potężne komputery by procesować je tak, jak gdyby był pojedynczą anteną o średnicy 1300 km. Posiada niezrównaną czułość i zdolność do wysokorodzielczościowego obrazowania (czyli umiejętność tworzenia wy­soce szczegółowych map nieba), przez co archiwum danych z LOFARa jest największym zbiorem danych astronomicz­nych na świecie, rozdysponowanym między SURFsara (Holandia),  Forschungszentrum Jülich (Niemcy) i Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym (Polska). LOFAR przeciera drogę dla SKA (Square Kilometre Array), która będzie największym I najbardziej czułym radioteleskopem na świecie.

Instytucje publikujące rezultaty

Holandia	ASTRON, Instytucje zrzeszone w ramach konsorcjum NOVA (Nederlandse Onderzoek­school Voor Astronomie): Universiteit Leiden, Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit van Amsterdam i Radboud Universiteit Nijmegen, SURF/SURFsara, SRON, Ampyx Po­wer B.V, JIVE
Wielka Brytania	University of Hertfordshire, University of Edinburgh, Open University, University of Oxford, University of Southampton, University of Bristol, University of Manchester, The Rutherford Appleton Laboratory, University of Portsmouth, University of Nottingham
Włochy	Istituto Nazionale di Astrofisica (INAF), Università di Bologna
Niemcy	Universität Hamburg, Ruhr-Universität Bochum,  Karl Schwarzschild Observatorium Tau­tenburg, Europejskie Obserwatorium Południowe, Universität Bonn,  Max-Planck Institut für Extraterrestrische Physik, Universität Bielefeld, Max-Planck Institut für Radioastrono­mie
Polska	Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Irlandia	University College Dublin
Australia	CSIRO
Stany Zjednoczone	Harvard University, Naval Research Laboratory, University of Massachusetts
Indie	Savitribai Phule Pune University
Kanada	University of Montreal, University of Calgary, Queen’s University
RPA	University of Western Cape, Rhodes University, SKA South Africa
Francja	Observatoire de Paris PSL, Station de radioastronomie de Nançay, Université Côte d'Azur, Université de Strasbourg, Université d’Orléans, CNRS-INSU
Dania	Københavns Universitet
Islandia	Háskóli Íslands
Meksyk	Universidad de Guanajuato
Szwecja	Chalmers tekniska högskola
Uganda	Mbarara University of Science & Technology
Hiszpania	Universidad de La Laguna