Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) podpisało umowę z międzynarodowym konsorcjum, w skład którego wchodzi Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, na zaprojektowanie i budowę specjalistycznego spektrografu ANDES. Będzie on wykorzystywany do poszukiwania pierwszych gwiazd oraz oznak życia na planetach podobnych do Ziemi, a także do bezpośredniego pomiaru przyspieszenia ekspansji Wszechświata.
Wysokiej rozdzielczości ANDES (ArmazoNes high Dispersion Echelle Spectrograph), wcześniej znany jako HIRES, będzie potężnym spektrografem – instrumentem, który dzieli światło na składowe długości fal, dzięki czemu astronomowie będą mogli badać obiekty wymagające bardzo czułych obserwacji. Za jego sprawą możliwe będzie przeprowadzenie szczegółowych badań atmosfer egzoplanet podobnych do Ziemi, co umożliwi naukowcom intensywne poszukiwania oznak życia. Będzie również w stanie analizować pierwiastki chemiczne w odległych obiektach we wczesnym Wszechświecie, co czyni go prawdopodobnie pierwszym instrumentem zdolnym do wykrywania śladów gwiazd populacji III, czyli najwcześniejszych gwiazd powstałych we Wszechświecie. Ponadto astronomowie będą mogli wykorzystać dane z ANDES do sprawdzenia, czy podstawowe stałe fizyki zmieniają się w czasie i przestrzeni. Jego kompleksowe dane zostaną również wykorzystane do bezpośredniego pomiaru przyspieszenia ekspansji Wszechświata, jednej z najbardziej palących tajemnic kosmosu.
Projekt ANDES jest rozwijany przez międzynarodowe konsorcjum składające się z instytutów badawczych z 13 krajów: Brazylii, Kanady, Danii, Francji, Niemiec, Włoch, Polski (reprezentantem której jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika), Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych.
– Wkład UMK polega przede wszystkim na udziale w budowie aparatury, systemu wewnętrznej kalibracji spektrografu. W zadanie to zaangażowany jest dr hab. Piotr Masłowski, prof. UMK z Instytutu Fizyki wraz z zespołem – wyjaśnia prof. dr hab. Andrzej Niedzielski z Instytutu Astronomii UMK, który uczestniczy w przygotowaniu programu badawczego dla nowo powstającego instrumentu, w szczególności części dotyczącej detekcji i analizy atmosfer pozasłonecznych planet podobnych do Ziemi i bierze udział w pracach organów zarządczych projektu.
Wielkie oko
ANDES zostanie zamontowany na Ekstremalnie Wielkim Teleskopie (Extremely Large Telescope – ELT, dawniej: European Extremely Large Telescope – E-ELT). To projekt największego na świecie teleskopu optycznego i na podczerwień, opracowany przez Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) w Chile. Już nazywany jest "największym okiem na niebie" – będzie miał aż 39-metrowe zwierciadło główne, ponadto zostanie wyposażony w szereg najnowocześniejszych instrumentów, w tym właśnie ANDES. Jest budowany na pustyni Atacama w północnym Chile, ma być uruchomiony pod koniec tej dekady.
Warto dodać, że ekstremalnie duże teleskopy są uważane na całym świecie za jeden z najwyższych priorytetów w astronomii naziemnej. Mają doprowadzić do większego postępu wiedzy astrofizycznej, pozwolić na głębszą eksplorację naszego Wszechświata i zapewnić ostrzejsze widoki obiektów kosmicznych niż kiedykolwiek wcześniej.
Międzynarodowa umowa
Umowa na zaprojektowanie oraz budowę spektografu ANDES została podpisana w środę 5 czerwca przez dyrektora generalnego ESO Xaviera Barconsa i Roberto Ragazzoniego, prezesa włoskiego Narodowego Instytutu Astrofizyki (INAF), instytucji przewodzącej konsorcjum ANDES. W wydarzeniu uczestniczyli także Vincenzo Fiorentini, radca naukowy Ambasady Włoch w Berlinie oraz Alessandro Marconi, główny badacz ANDES z INAF, a także inni dygnitarze z ESO, INAF i konsorcjum ANDES. Podpisanie umowy odbyło się w siedzibie ESO w Garching w Niemczech.
fot. ESO
– ANDES to instrument o ogromnym potencjale przełomowych odkryć naukowych, które mogą głęboko wpłynąć na nasze postrzeganie Wszechświata daleko poza niewielką społecznością naukowców - zapowiada Alessandro Marconi.
Więcej informacji o podpisaniu umowy dostępnych jest na stronie ESO: https://www.eso.org/public/announcements/ann24010/