Profesor Kazimierz Antonowicz (1914-2003)

Prof. Antonowicz urodził się 21 V 1914 r. w Nowo-Święcianach na Wileńszczyźnie. Do gimnazjum uczęszczał w Święcianach, gdzie w 1933 r. uzyskał maturę. Studia z fizyki odbył w latach 1933-1939 na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, gdzie jeszcze jako student został zatrudniony w 1937 r. na stanowisku zastępcy asystenta w Katedrze Fizyki Teoretycznej. Wybuch wojny uniemożliwił mu ukończenie studiów (latem 1939 r. K. Antonowicz miał już ukończoną pracę magisterską). W latach 1939-40, pracował jako nauczyciel w szkole powszechnej w Wojdatach koło Wilna, potem (1940-43) jako magazynier w fabryce słomki zapałczanej w Wojdatach i w końcu jako nauczyciel fizyki w Progimnazjum w Ponarach koło Wilna.

W maju 1945 r. wyjechał jako repatriant z Wileńszczyzny i zamieszkał w Bydgoszczy. Zaraz po przyjeździe zgłosił się do pracy w Polskim Radiu i został zatrudniony na stanowisku kierownika radiostacji nadawczej w Bydgoszczy. Po wycofaniu radiostacji bydgoskiej z pracy programowej, w 1947 r. przeszedł do pracy w Radiostacji Polskiego Radia w Toruniu. Tu nawiązał kontakt z prof. Aleksandrem Jabłońskim, kierownikiem Katedry Fizyki Doświadczalnej UMK, którego poznał już w roku 1938, gdy Jabłoński przeniósł się do Wilna z Uniwersytetu Warszawskiego. Namówiony przez prof. Jabłońskiego, dokonał formalnego zakończenia swych studiów fizycznych i we wrześniu 1950 r. został zatrudniony w Katedrze Fizyki Doświadczalnej UMK na stanowisku starszego asystenta.

Jako prawdziwy, z krwi i kości eksperymentator, Profesor Antonowicz podejmował się wykonywania bardzo trudnych doświadczeń, bezpośrednio związanych z aktualnymi problemami fizyki. I tak, na początku swej działalności naukowo-badawczej, a więc w epoce, w której nikomu w Polsce nie śniły się obecne komputery, Antonowicz podjął się wykonania elektronicznego przyrządu do całkowania równania Schrödingera. Wykorzystał tu analogię pomiędzy równaniem Schrödingera a równaniem różniczkowym opisującym ruch igły magnetycznej w polu magnetycznym. Był to jedyny w swoim rodzaju instrument należący do typu maszyn matematycznych analogowych, który w połowie lat 50. był wykorzystywany przez fizyków toruńskich.

Po doktoracie, który K. Antonowicz uzyskał na UMK w roku 1955, rozpoczął on w Toruniu badania doświadczalne niedawno przedtem odkrytego zjawiska magnetycznego rezonansu jądrowego (NMR - Nuclear Magnetic Resonance). Dzięki jego pomysłowości została zbudowana aparatura do NMR o unikalnej na owe czasy zdolności rozdzielczej i czułości. W tym okresie opublikował dwie prace, w których przedstawił zbadane przez siebie widmo NMR protonów w płynącym strumieniu wody. Warto podkreślić, że badania NMR, zapoczątkowane w Toruniu przez Antonowicza, miały charakter pionierski w skali Polski. Na podstawie tych badań K. Antonowicz uzyskał tytuł naukowy i stanowisko docenta.

Od jesieni 1959 r. K. Antonowicz przebywał przez okres dwóch lat na stypendium naukowym na Uniwersytecie w Buffalo (USA), gdzie – pracując w słynnym Carbon Research Laboratory – zapoznał się z problematyką fizyki fazy skondensowanej, a w szczególności fizyki węgla. Główną metodą badawczą w tej problematyce był elektronowy rezonans paramagnetyczny (EPR – Electron Paramagnetic Resonance). Po powrocie do kraju w 1961 r. Antonowicz zorganizował w Toruniu, spośród absolwentów UMK, grupę fizyków z którymi rozpoczyna – przy użyciu metod EPR – pionierskie badania fizycznych własności różnych form węgli.

W maju 1962 r. Antonowicz został wybrany dziekanem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UMK na trzyletnią kadencję, zaś z dniem 1 X 1962 r. obejmuje także stanowisko kierownika utworzonej wówczas Katedry Elektroniki i Fizyki Ciała Stałego UMK.

W 1966 r. Rada Państwa nadała mu tytuł profesora nadzwyczajnego, zaś w 1978 r. profesora zwyczajnego. W uznaniu zasług w dziedzinie badań elektronowych własności węgli został już w 1963 r. powołany w skład Honorowego Komitetu Wydawniczego międzynarodowego czasopisma "Carbon", wydawanego przez Pergamon Press.

W latach 60. i 70. prof. Antonowicz rozwinął, wraz ze swoim zespołem, na szeroką skalę badania związane z poszukiwaniem nowych materiałów węglowych o niezwykłych własnościach fizycznych i chemicznych. To właśnie w Toruniu, w pracowniach ulokowanych w budynku Collegium Physicum UMK, w zespole Antonowicza opracowano metody wytwarzania węgli i grafitów pirolitycznych, węgli szkłopodobnych, wreszcie włókien węglowych. W 1970 r. Profesor rozpoczął badania tzw. efektu przełączania w węglach bezpostaciowych, najpierw w cienkich warstwach węgli amorficznych, a następnie w cienkich warstwach węgla szkłopodobnego. Wyniki tych badań, które prowadził przez wiele kolejnych lat, zostały opublikowane w trzech pracach, z których najważniejsza została ogłoszona w 1974 r. w "Nature". Prace te wywołały ogromne zainteresowanie na świecie.

Prof. K. Antonowicz wykształcił liczne grono specjalistów w zakresie metod elektronowego i jądrowego rezonansu magnetycznego i ich zastosowań w radiospektroskopii i fizyce węgla. Dzięki niemu Toruń jest nadal traktowany jako szczególne miejsce dla fizyki węgla w Polsce.

Profesor Antonowicz był znakomitym dydaktykiem, docenianym przez studentów, co znajdowało swój wyraz w licznych wyróżnieniach przyznawanych przez społeczność studencką. Był też wspaniałym gawędziarzem, szczególnie chętnie wspominającym czasy wileńskie. Barwnie rysowane obrazy minionych lat; Cat-Mackiewicza i jego „Słowa”, Żubrów Wileńskich – tradycjonalistów przywiązanych do romantycznej tradycji Wileńszczyzny, zapadały w pamięci jego licznych i chętnych słuchaczy.